طی سال‌های اخیر، پلاستیک به دلیل داشتن برخی مزایا نظیر عایق مناسب حرارتی و الکتریکی، سبک بودن، مقاوم بودن در برابر مواد شیمیایی و شکستگی، قابلیت رنگ‌پذیری و عدم قارچ یا کپک زدن بسیار مورد استفاده قرار گرفته است. با وجود چنین مزایایی، مواد موجود در ظروف پلاستیکی خطرات بالقوه‌ای برای سلامت انسان‌ها داشته و موجب ابتلا به بیماری های مختلف در انسان می‌گردد.
بیسفنول (BPA) چیست؟
بیسفنول یک ترکیب شیمیایی بوده که بیش از ۴۰ سال است در ساخت انواع پلاستیک برای سفت و سخت شدن آن استفاده می‌گردد. این ماده سمی است و موجب بسیاری از ناهنجاری‌های غیرقابل جبران در بدن خواهد شد. برای مثال، این ماده شیمیایی با بروز چاقی و دیابت در ارتباط است. مقدار کمی از این ماده نیز می‌تواند در بدن واکنش ایجاد کرده و بر میزان و عملکرد هورمون‌ها تاثیر منفی گذارد. همچنین، این ماده موجب افزایش میانگین میزان چربی‌ها و تولید هورمون انسولین در بدن می‌شود؛ اگر میزان هورمون انسولین افزایش یابد، بدن در مقابل تاثیرات آن مقاوم شده و در نهایت موجب افزایش وزن و دیابت نوع ۲ خواهد شد. همچنین ماده بیسفنول بر عملکرد لوزالمعده که تولید کننده انسولین است، اثرات منفی دارد.
علاو‌ه‌براین، اگر غلظت بیسفنول زیاد باشد روی کیفیت اسپرم در مردان دارای تأثیر منفی بوده و در زنان نیز احتمال ناباروری را افزایش می‌دهد. افزایش این ماده سمی در بدن مادران باردار نیز خطر بروز نارسایی‌های مادرزادی را در نوزادان افزایش می‌دهد. افزایش سطح این ماده شیمیایی در خون مادر باردار، احتمال نارسایی‌های عصبی– رفتاری را در نوزادان آنها تشدید می‌نماید.
بیسفنول به عنوان مختل‌‌کننده عملکرد غدد درون‌ریز نیز محسوب شده که سبب ایجاد اختلال در کار بیضه‌ها، رشد مغزی، غدد سینه‌‌ای و تخمدان ها شده و همچنین بر بافت دستگاه گوارش تاثیر منفی می‌گذارد.
در نهایت استفاده از این ظروف سبب ایجاد اختلالاتی نظیر بی‌خوابی و بی‌حوصلگی شده و با مصرف طولانی‌مدت این ظروف، بعضی ترکیبات پرخطر آن همچون مونومر وارد مواد غذایی گردیده و منجر به بروز سرطان می‌گردد. بنابراین حائز اهمیت است که از گرم کردن غذاها در ظروف پلاستیکی در مایکروویو به طور جدی اجتناب گردد؛ این موضوع بخصوص در مورد غذاهای حاوی روغن و چربی دارای اهمیت بیشتری است. انواع ظروف پلاستیکی (فومی براق و یا سفید) دارای ترکیباتی مضر بوده و در اثر گرمای غذا و تماس با چربی و اسید، از مواد تشکیل دهنده‌اش جدا و وارد موادغذایی می‌شوند.
ظروف پلاستیکی در صورت تماس با مایعات و مواد غذایی بالای ۴۰ درجه سانتیگراد، ماده شیمیایی تحت عنوان استایرن از خود آزاد نموده که موجب تلخی غذا می‌شود. چربی‌های قابل مشاهده که روی مایعات داغ داخل لیوان‌های یکبار مصرف پلاستیکی قرار می‌گیرد، همان سم خارج شده از ظروف پلاستیکی است که دارای تاثیرات منفی بر روی سیستم‌های عصبی، قلب و گوارش انسان می‌باشد.
بنابراین قابل توجه است که ظروف یکبار مصرف پلاستیکی، تنها برای سرو غذای سرد مناسب هستند. همچنین، هرچه قدر غذا درجه حرارت بالاتری داشته و یا محیط اسیدی‌تر باشد، (مانند غذاهایی که دارای آبغوره و آبلیمو می باشند)، نفوذ و حلالیت غذا در ظرف پلاستیکی بیشتر می‌شود.
نکاتی که لازم است در زمان استفاده از ظروف پلاستیکی مد نظر قرار دهید شامل:
– از قرار دادن بطری پلاستیکی آب در فریزر برای انجماد به طور جدی پرهیز نمایید؛ زیرا این کار موجب آزادسازی سم دیوکسین از ظروف پلاستیکی می‌شود.
-از قرار دادن ورقه‌های پلاستیکی بعنوان پوشش غذا در موقع گرم کردن آن در مایکروویو اجتناب کنید؛ زیرا به راحتی مواد شیمیایی موجود آن به داخل غذا انتقال یافته و سبب آلوده شدن غذا و در نتیجه سرطانزا شدن آن می‌شود.
-در موقع شست و شوی ظروف پلاستیکی، به هیچ عنوان نباید از مواد شیمیایی قوی استفاده کرد؛ زیرا اگر سطح داخلی یا خارجی این ظروف آسیب دیده و یا خراش پیدا کنند، غیرقابل استفاده خواهند شد و موجب ترشح مواد شیمیایی درون بدنه پلاستیک به غذا می‌شوند.
– در هنگام انتخاب و استفاده از ظروف پلاستیکی، کدهای درج شده روی آن را مورد توجه قرار دهید.
اگر به دلایلی ناچار هستید از این ظروف استفاده کنید می‌توانید با رعایت نکاتی ضررهای آنها را به حداقل برسانید:
۱ـ ظروف پلاستیکی حاوی پلی‌کربنات را که برای نگهداری مواد خوراکی تدارک دیده شده‌اند در مایکروویو قرار ندهید.
۲ـ معمولا روی ظروف پلی‌کربناتی که حاوی بیسفنول آ هستند این علامت قید شده است:۷# که بهتر است آنرا به خاطر داشته باشید.
۳ـ از بطری‌های شیشه‌ای و یا فاقد بیسفنول آ برای شیردهی به کودکان استفاده کنید.
۴- زمان تهیه اسباب بازی پلاستیکی برای کودکان دقت کنید که پلاستیک آن فاقد بیسفنول آ بوده و سعی کنید اسباب بازی‌های غیر پلاستیکی بخرید.
۵- در زمان شستن ظروف پلاستیکی از مواد شیمیایی قوی استفاده نکنید. زیرا اگر سطح داخلی یا خارجی این ظروف آسیب ببینند و خراش پیدا کنند، غیرقابل استفاده خواهد شد، چون موجب ترشح مواد شیمیایی درون بدنه پلاستیک به غذا می‌شود. از طرفیمحیط زیست نیز در امان نخواهد بود.
علت اصلی مخالفت با ظروف پلاستیکی به دلیل آسیب و ضررهایی است که به سلامتی انسان وارد می‌کند. البته محیط زیست نیز از این محصولات دست ساز انسان آسیب زیادی می‌بینند که نباید نادیده گرفته شود، زیرا به مخاطره افتادن محیط زیست به معنای به مخاطره انداختن سلامتی و زندگی انسان ها نیز می‌باشد.
استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی که باعث دفع زباله‌های ظروف پلاستیکی و انباشت آنها در طبیعت و محیط زیست می‌شود، به مرور منابع آبی و خاکی، دریاها، رودخانه‌ها و حیات جانداران و گیاهان را تهدید می‌کند. زیرا تجزیه این ظروف در طبیعت ۲۰۰ تا ۵۰۰ سال طول می‌کشد و مواد مضر تشکیل دهنده آنها دوباره وارد آب یا خاک شده، به سیکل مواد غذایی برگشته و اثرات منفی بر سلامت مواد غذایی می‌گذارد.
بهترین جایگزین‌های مناسب برای ظروف پلاستیکی استفاده از انواع گیاهی، مقوایی و اسفنجی است. هرچند تعدادی از متخصصان معتقدند ظروف گیاهی هم مضراتی دارند و چندان مناسب نیستند اما به هر حال اثرات منفی کمتری به نسبت همتایان پلاستیکی شان دارند.